PAWEŁ BYRA

1. Dane osobiste (imię, nazwisko, stopień, wiek, zawód i stan cywilny):

Sap. rez. Paweł Byra, 45 lat, rolnik i cieśla, żonaty.

2. Data i okoliczności zaaresztowania:

10 lutego 1940 r. zostałem internowany wraz całą rodziną. Rodzina składała się z żony, dwojga dzieci i matki. Internowany byłem z kolonii Krzywej [Krzywe], pow. radziechowski, woj. tarnopolskie.

3. Nazwa obozu, więzienia lub miejsca przymusowych prac:

Wywieziony zostałem do posiołka Niżnaja Murzna [?], rejon tojemski [wierchnietojemski], obłast archangielska, tam przymusowo pracowałem przy wyrębie lasu i budowie baraków. Mieszkaliśmy w barakach, barak był na osiem metrów długi i [na] osiem szeroki, gdzie mieściło się pięć rodzin. Było bardzo ciasno, brudno, wilgotno; zgnilizna, robactwo – wszy itp. Higiena straszna.

5. Skład więźniów, jeńców, zesłańców:

Byli koloniści, policjanci, leśniczowie. Wszyscy Polacy, poziom umysłowy był dobry. Moralnie prowadziliśmy się dobrze, wzajemnie pomagaliśmy jeden drugiemu w czym było można.

6. Życie w obozie, więzieniu:

Życie obozowe było bardzo złe. Pobudka o godz. 6.00, a początek pracy o 7.00 i [robota] trwała do ciemna. Bardzo ciężka, trzeba było wyrabiać normę, którą trudno było wyrobić. Wynagrodzenia otrzymywałem przeciętnie pięć rubli dziennie. Wyżywienie: można było kupić 700 g chleba i w stołówkach rzadką zupę, która kosztowała rubla i 50 kopiejek. Ubrania żadnego nie otrzymywałem, nosiłem swoje i zmuszony byłem sprzedawać swoje łaszki, by dokładać na utrzymanie rodziny. Życie koleżeńskie było bardzo dobre, kulturalnego nie było wcale.

7. Stosunek władz NKWD do Polaków:

Stosunek władz NKWD do nas Polaków był bardzo zły. Byłem badany kilkakrotnie, przy badaniu straszyli, grozili. Propaganda była bardzo duża, informacji o Polsce nie miałem.

8. Pomoc lekarska, szpitale, śmiertelność:

Pomocy lekarskiej prawie żadnej [nie było]. Śmiertelność bardzo duża. Zmarli: Kowalow – dziewięć osób, Franciszek Zakowa [?] – cała rodzina, cztery osoby. Więcej nazwisk zmarłych nie pamiętam, a zmarło w danej miejscowości ok. 180 osób.

9. Czy i jaka była łączność z krajem i rodzinami?

Łączność z krajem i rodziną miałem, otrzymywałem listy i paczki żywnościowe od swoich braci i sióstr.

10. Kiedy został zwolniony i w jaki sposób dostał się do armii?

We wrześniu ogłoszono nam amnestię. Wraz [z] całą rodziną wyjechałem do Buchary, z Buchary do Kermine i tu zostałem przyjęty do Wojska Polskiego, z przydziałem do baonu drogowego w Narfrajan [?] i do dziś dnia służę w wojsku. Wstąpiłem 13 lutego 1942 r.

Miejsce postoju, 8 marca 1943 r.