MIKOŁAJ SADOWSKI

1. Dane osobiste:

Kpr. Mikołaj Ryszard Sadowski, 29 lat, piekarz cukiernik, kawaler.

2. Data i okoliczności zaaresztowania:

13 kwietnia 1940 r., za odmowę zrzeczenia się obywatelstwa polskiego, jak [też] za to, że brat mój pracował w wywiadzie granicznym w Ostrogu nad Horyniem. Z tych przyczyn zostałem wywieziony wraz z rodziną.

3. Miejsce wysiedlenia:

Kołchoz „Czerwona Niwa”, sielsowiet woskriesienowski, rejon mamludzki [mamlucki], północny Kazachstan.

4. Opis miejsca przesiedlenia:

Teren malaryczny, lepianki z gliny niepalonej, kryte darniną, wymiary siedem na pięć metrów, w których zamieszkiwało przeciętnie dziesięć osób. Warunki higieniczne w stanie opłakanym.

5. Skład jeńców, więźniów, zesłańców:

Większość Polaków – [stanowili] 60 proc., Ukraińcy – 30 proc., Żydzi – 10 proc., przesiedleńcy. [Poziom] przeciętny, wzajemne stosunki między Polakami a Ukraińcami wrogie, z miejscową ludnością dość możliwe.

6. Życie w miejscu przesiedlenia:

Pracy stałej nie było, tylko prace doraźne jak kopanie dołów, wyrąb lasu, kopanie darniny. Warunki pracy ciężkie, wynagrodzenie [zależne od] wykonanej roboty (60 kopiejek za metr sześcienny). W dni robocze otrzymywałem wyżywienie trzy, nieraz dwa razy [dziennie] (kartofle, mleko lub zupę). Ubranie własne. Życie koleżeńskie dobre. Brak książek i gazet uniemożliwiał kontakt z aktualnymi zdarzeniami.

7. Stosunek władz NKWD do Polaków:

Nie przechodziłem specjalnych badań ani tortur. Władze sowieckie przy każdej sposobności starały się wyrobić nienawiść do właścicieli większych posiadłości (burżuazja), wyrażając się obelżywie o państwie polskim.

8. Pomoc lekarska, szpitale, śmiertelność:

W miejscu wysiedlenia pomoc lekarska była w stanie organizacji, bez jakichkolwiek środków zapobiegawczych.

9. Czy i jaka była łączność z krajem i rodziną?

Korespondencja z Polską nieograniczona, pisałem kilkakrotnie do sióstr pozostałych w kraju, skąd otrzymywałem korespondencję.

10. Kiedy został zwolniony i w jaki sposób dostał się do armii?

Na zawiadomienie władz sowieckich NKWD zgłosiłem się 8 lutego 1942 r. na komisję w mamludzkim [mamluckim] rejonie, gdzie był obecny również przedstawiciel placówki polskiej, i po badaniu lekarskim zostałem skierowany do 10 Dywizji Piechoty w Łuhowoji [Ługowoje] w Uzbekistanie.