EDWARD JAWORSKI

1. Dane osobiste (imię, nazwisko, stopień, wiek, zawód i stan cywilny):

Kpr. Edward Jaworski, rolnik, żonaty.

2. Data i okoliczności zaaresztowania:

Wywieziony zostałem z rodziną 10 lutego 1940 r. rano. Pozwolono wziąć ze sobą ubrania i 30 kg żywności, poza tym więcej nic. Powód wywiezienia był ten, że ojciec mój był osadnikiem wojskowym z 1920 r., a ja instruktorem Przysposobienia Wojskowego przy Związku Strzeleckim.

3. Nazwa obozu, więzienia lub miejsca przymusowych prac:

Archangełska [archangielska] obłast, posiołek Wołosznica [Wołoszka].

4. Opis obozu, więzienia:

Mieszkałem w baraku, mieszkanie było ciasne, jedno łóżko na cztery osoby, okno jedno i to bardzo małe. W mieszkaniu [?] było pełno pluskiew, tak że nie można było oczyścić. Pracowałem przy robotach leśnych po osiem godzin dziennie, a często po 24 godziny. Zarobek wynosił 300 rubli miesięcznie, tak że bardzo trudno było [wyżywić się], oczywiście o mięsie lub tłuszczu nie było mowy.

5. Skład więźniów, jeńców, zesłańców:

Wszyscy zesłańcy byli kat[olicy] i narodowości polskiej, przeważnie osadnicy i gajowi. Rodzin oficerskich nie było. Wszyscy do Polski ustosunkowani byli bardzo dobrze. Wśród nas był jeden Białorusin, który był donosicielem dla NKWD, nazwiskiem Lepeszko Mikołaj (jednak co do imienia nie jestem pewien), a teraz jest w polskiej armii. Przez niego osobiście był zabity jeden osadnik nazwiskiem Szwarc. Ja za jego przyczyną byłem sądzony i 25 proc. z moich zarobków było potrącane przez sześć miesięcy. I wielu innych cierpiało.

6. Stosunek władz NKWD do Polaków:

Stosunek NKWD do Polaków był bardzo zły. Natomiast urządzali różne mityngi propagandowe, filmy z 1920 r.: Sowieci bili Polaków, a Polacy gwałcili kobiety rosyjskie, palili gospodarstwa. Mówiono, że polski rząd w trzy dni przepił Polskę i że Polski już nigdy nie będzie.

7. Pomoc lekarska, szpitale, śmiertelność:

Pomoc lekarska była bardzo kiepska. Lekarza na miejscu pracy nie było. Do szpitala było 12 km. Do szpitala Polaków nie przyjmowali, z tego powodu była wielka liczba umarłych.

Nazwiska zmarłych:

1. Jaworski Arkadiusz, 9 lat

2. Jaworska Dan[i]ela, 3 lata

3. Jaworska Leokadia, 36 lat

4. Jaworski Bronisław, 13 lat

5. Kacpura Bronisław

6. Stelmaszek, trzy osoby, z pow. Wołkowysk

7. Janiszewski [?]

8. Wilgocki, dwie osoby

9. Tołoczko [?] Maria

10. Kacpura Władysław i Emilia

11. Prokop Władysław oraz dwie osoby z rodziny

12. Stankowski oraz dwie osoby z rodziny

13. Tryć Józef

14. Szewczykówna Helena z ojcem i matką

Oprócz wymienionych zmarło 90 osób, w tym jeden major Wojska Polskiego. Nazwisk tych zmarłych nie pamiętam.

8. Czy i jaka była łączność z krajem i rodzinami?

Łączność z krewnymi i rodziną była listowna. Oprócz tego nie było żadnej z nikim.

9. Kiedy został zwolniony i w jaki sposób dostał się do armii?

9 lutego 1942 r. władze sowieckie [nieczytelne] do [nieczytelne] Kazachstanu. Zatrzymałem się w Ługowoje, gdzie już formowała się armia polska, i 23 marca stanąłem przed komisją przeglądową i zostałem przydzielony do 10 Pułku Artylerii Lekkiej.

6 marca [1943 r.]