1. Dane osobiste (imię, nazwisko, stopień, wiek, zawód i stan cywilny):
Podporucznik Czesław Kościelny, 37 lat, nauczyciel szkoły powszechnej, kawaler.
2. Data i okoliczności aresztowania:
Dnia 17 września 1939 roku wzięty do niewoli bolszewickiej w Tarnopolu.
3. Nazwa obozu, więzienia, miejsca przymusowych prac:
a) Krzywy Róg Szachta Szylmana i Szachta Kaganowicza;
b) Komi ASRR – 28 Kołonija 60 kilometrów na zachód od Kożwy (Peczora).
4. Opis obozu, więzienia itp. (teren, budynki, warunki mieszkaniowe, higiena):
a) Baraki robotnicze – ciasne, np. 40 ludzi na powierzchni 5 na 6 m. Wkoło baraków błoto po kostki, w zimie słabo opalane, porządek w barakach był utrzymywany przez nas samych. Higiena bardzo słaba, pełno wszy. Bieliznę do prania dawało się prywatnie i ukradkiem. O kąpiel trzeba było się dopraszać.
b) Tajga – namioty (pałatki). W jednym namiocie około 200 ludzi, czasem przez kilka tygodni pod gołym niebem. Na własną rękę budowaliśmy schronienia, jak np. nad rzeką Uchtą (tzw. punkt 24), w ten sposób powstawały „osiedla”, którym nadawaliśmy nazwy: Moskwa, Leningrad itd. Jak się o tym dowiedzieli bolszewicy, tzw. Wochra, okropnie się wściekali. Później warunki mieszkaniowe poprawiły się, bo baraki były budowane przez nas. W 28Kołonii baraki takie projektował nasz budowniczy i według tych planów zostały wykonane. Po wybudowaniu ich zjeżdżały potem różne komisje bolszewickie i nie mogły się nadziwić (Kakije chitre Poliaki). Higiena z początku okropna – wszy i jeszcze raz wszy. Później, po wybudowaniu baraków i łaźni higiena była na poziomie zupełnie dobrym, zmiana bielizny co tydzień.
5. Skład jeńców, więźniów (narodowość, kategoria przestępstw, poziom umysłowy i moralny, wzajemne stosunki etc.):
a) Polacy, Białorusini i Ukraińcy – przewagę stanowili ci ostatni – dużo Polaków zmieniło swą narodowość, bo bolszewicy podali do wiadomości, że Białorusów i Ukraińców będą zwalniać z obozu. Były nawet wypadki, że NKWD-ziści wmawiali narodowość. Poziom umysłowy jeńców bardzo niski. Na około 800 było zaledwie kilku z wykształceniem średnim i wyższym. Poziom moralny – wysoki. Były tylko jednostki, które służyły sprawie bolszewickiej. Ogół solidarnie trzymał się od takich z daleka. Dlatego też udawał się strajk i głodówki. Bolszewicy szukali prowodyrów tej akcji, ale ich znaleźć nie mogli. Dla postrachu kilku wywieziono z naszego obozu do drugiego, twierdząc, że ich oddano pod sąd, a resztę wyślą „na białe niedźwiedzie”.
b) Polacy i Białorusini – wzajemne stosunki pogorszyły się – jeden na drugiego patrzył nieufnie, trzymano się grupkami; bolszewicy zrobili mieszankę – jeden drugiego nie mógł oszukać, wśród jeńców mieli swoich wywiadowców.
6. Życie w obozie, więzieniu itp. (przebieg przeciętnego dnia, warunki pracy, normy, wynagrodzenie, wyżywienie, ubranie, życie koleżeńskie i kulturalne etc.):
a) W kopalni były trzy zmiany: I od 7.00 do 15.00, II od 15.00 do 23.00 i III od 23.00 do 7.00. Każdy pracował po trzy dni na każdej zmianie. Warunki pracy ciężkie. Lekarz segregował, kto do jakiej pracy się nadaje. Do pracy dawali ubranie górnicze. Często było ono mokre, bo w niektórych częściach kopalni pracowało się w wodzie. Innego ubrania nie wydawano. Wyżywienie słabe, przeważnie postne. Na normę nikt nie pracował. Pieniędzy nie chcieliśmy przyjmować. Tak trwało od 15 października do 1 grudnia 1939. Potem urządziliśmy strajk, który trwał blisko dwa miesiące. Bolszewicy namawiali, aby podpisać tzw. dogowor, celu jednak nie osiągnęli. Przyjeżdżały różne komisje, odbywały się badania – bardzo delikatnie: „O Polsce trzeba zapomnieć”, „Polska będzie, ale sowiecka” – przy tym różne epitety pod adresem prezydenta Mościckiego i marszałka Piłsudskiego. Namowy i badania nie pomagały. Zaczęto wsadzać do karcerów. Byłem świadkiem, jak jednego jeńca wynoszono półżywego po 20 dniach karceru (zimą). O życiu koleżeńskim i kulturalnym nie sposób było wprost pomyśleć – baraki wewnątrz ogrodzenia były pooddzielane, żeby się nie komunikować ze sobą. Miejscem komunikowania się był ustęp. Bolszewicy robili rodzaj wieców, wychwalając swoją włast – prelegenci byli wygwizdywani, a raz posypały się buty na ich głowy.
b) zwyciężyła norma i pajka chleba.
7. Stosunek władz NKWD do Polaków (sposób badania, tortury, kary, propaganda komunistyczna, informacje o Polsce etc.):
Wynika z poprzednich punktów.
8. Pomoc lekarska, szpitale, śmiertelność (wymienić nazwiska zmarłych):
a) Pomoc lekarska była, ale lekarz chorych posyłał do roboty.
b) tzw. zakluczeni lekarze dużo przyczynili się do stanu zdrowotnego jeńców, np. na 28 Kołonii nie było żadnego wypadku śmierci.
9. Czy i jaka była łączność z krajem i rodziną?
Można było wysłać jeden list na miesiąc. Otrzymałem sześć pocztówek z kraju od rodziny i znajomych. Gazet nie wolno nam było czytać. Istniała tzw. poczta pantoflowa.
10. Kiedy został zwolniony i w jaki sposób dostał się do armii?
Zostałem zwolniony z obozu w Talicy koło Iwanowa w dniu 24 sierpnia 1941 roku i wstąpiłem do Wojska Polskiego na terenie tegoż obozu 25 sierpnia. Zgłoszenie swe do WP złożyłem na ręce płk. Sulik-Sarneckiego.
Uwaga: Poza punktami omówionymi w kwestionariuszu, w razie potrzeby mogę służyć szczegółami.
Miejsce postoju, 16 lutego 1943 r.