ELŻBIETA WĘGRZYN

Dnia 20 kwietnia 1948 r. w Krakowie. Członek Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, sędzia apelacyjny śledczy do spraw wyjątkowego znaczenia Jan Sehn, na zasadzie i w trybie Dekretu z dnia 10 listopada 1945 r. (DzU RP nr 51, poz. 293), w związku z art. 255, 107 i 115 kpk, przesłuchiwał niżej wymienioną jako świadka, która po uprzedzeniu o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania zeznała, co następuje. Protokołowała Krystyna Szymańska:


Imię i nazwisko Elżbieta Węgrzynowa
Data urodzenia 1911 r. [?]
Miejsce zamieszkania Kraków, ul. Krowoderska 51
Zajęcie buchalterka
Wyznanie rzymskokatolickie
Narodowość polska
Obywatelstwo polskie

W czasie okupacji pracowałam w przedsiębiorstwie fotografa i optyka Voigta w Krakowie, przy ul. Floriańskiej 47. Firma ta wykonywała wówczas również powiększenia i kopiowała filmy fotograficzne dostarczane jej w tym celu fotografów amatorów. Ponieważ był to jeden z najlepiej wyposażonych w nowoczesną aparaturę tego rodzaju zakładów, przeto wielu Niemców zgłaszało się tam o wykonanie dla nich takich prac. Byli to Niemcy cywilni, żołnierze niemieccy (Wehrmacht) i wszelkiego rodzaju policjanci. Oddawane przez nich do skopiowania filmy obejmowały różne obrazy począwszy od scen z życia prywatnego, skończywszy na różnych scenach potwornych, np. z egzekucji publicznych. Nierzadko zdarzało się, że Niemiec, który przyniósł film do skopiowania, był przez cały czas tej czynności obecny, kontrolował prace fotografa. W innych zaś wypadkach Niemcy ci pozostawiali filmy w naszym posiadaniu i zgłaszali się po odbiór ich i odbitek fotograficznych dopiero po wykonaniu roboty. W tych wypadkach, gdy było to możliwe, sporządzaliśmy ze zdjęć, które ze względu na ich treść uznaliśmy za zasługujące na przechowanie, co najmniej jedną odbitkę więcej, aniżeli Niemiec zamówił. Te nadliczbowe odbitki wynosiłam z firmy i przechowywałam najpierw w domu, następnie w nieczynnym kominie fabrycznym, a w końcu w starym patefonie. W ten sposób przechowałam je przez cały okres okupacji i obecnie przedkładam je Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich dla przejrzenia i ewentualnego wykorzystania w toku jej prac. Dla wyjaśnienia pochodzenia i treści poszczególnych fotografii komunikuję, co następuje:

Fotografie 1–3 są odbitkami z filmu dostarczonego do skopiowania w 1941 r. przez umundurowanego Niemca (rodzaju munduru nie pamiętam). Zdjęcia te przedstawiają dziedziniec więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie.

Fotografie nr 4 i 5 są odbitkami z filmu dostarczonego przez policjanta niemieckiego w 1940 r. (pory roku nie pamiętam). O ile sobie przypominam, przedstawiają one jakieś sceny z akcji w Myślenicach.

Fotografia nr 6 jest odbitką z filmu dostarczonego przez umundurowanego Niemca w 1940 r. Zdjęcie to sporządzone zostało w Polsce. Na pierwszym planie widoczne są radioodbiorniki. Akcja przedstawiona na zdjęciu jest represją za nieoddanie tych aparatów.

Zdjęcia 7, 8 i 9 są odbitkami z filmu dostarczonego przez policjanta niemieckiego Schmidta, który zginął później w Lubelskiem. Przynosił on filmy, na których utrwalone były sceny z egzekucji lub obrazki z domów publicznych. Zdjęcia 7–9 przedstawiają scenę z egzekucji publicznej, która odbyła się w Bochni.

Zdjęcia 10–13 są odbitkami z kilku filmów dostarczonych przez różnych Niemców cywilnych i umundurowanych, przedstawiają sceny z publicznej egzekucji przez powieszenie w Woli Duchackiej w 1942 r. Zwłoki powieszonych wisiały na szubienicy przez kilka dni, były oglądane i fotografowane przez różnych Niemców, matki Niemki przyprowadzały nawet swoje dzieci. W czasie tej egzekucji jeden z powieszonych oberwał się. Zwłoki jego widoczne są za ciemnym słupkiem na fotografii nr 12.

Fotografie 14–25 są odbitkami z kilku filmów dostarczonych przez różnych Niemców. Przedstawiają one sceny z publicznej egzekucji na nasypie kolejowym w Płaszowie w 1942 r. Do tych zdjęć odnosi się to samo, co powiedziałam o zdjęciach poprzednich.

Fotografie 26–28 są odbitkami z filmu dostarczonego przez umundurowanego Niemca w 1942 r. i przedstawiają sceny z wykolejenia się pociągu towarowego w Bieżanowie.

Zdjęcia 29–36 są kopiami z filmów dostarczonych przez żołnierzy niemieckich (Wehrmacht) w pierwszym okresie okupacji, a więc z końcem 1939 i na przełomie 1939/40 r. Przedstawiają one sceny znęcania się przez żołnierzy niemieckich nad ludnością żydowską. Zdjęcia te wykonane zostały w różnych miejscowościach. Zlokalizować ich obecnie nie potrafię.

Zdjęcie 37 jest odbitką z filmu jakiegoś wojskowego Niemca, przedstawia Żydówkę na ulicy Tarnowa z końcem 1939 r.

Zdjęcie 38 wykonane zostało dla jakiegoś umundurowanego Niemca z załogi obozu żydowskiego w Rabce. Wykonane ono zostało w 1943 r. i przedstawia scenę szarpania pracującego Żyda przez psy, pod nadzorem umundurowanego Niemca.

Zdjęcia 39–44 są kopiami z kilku filmów wykonanymi na żądanie różnych umundurowanych Niemców z końcem 1939 i na przełomie 1939/40 r.; przedstawiają sceny z życia Żydów i traktowanie ludności żydowskiej przez Niemców w tym okresie na terenie miasta Krakowa.

Zdjęcia 45–58 są kopiami z filmów dostarczonych przez umundurowanych Niemców z różnych rodzajów policji, przedstawiają sceny z budów getta krakowskiego, z życia mieszkańców getta i likwidacji getta w Krakowie.

Fotografia 59 jest kopią filmu dostarczonego przez umundurowanego Niemca w 1943 r. Przedstawia scenę z getta warszawskiego po upadku powstania w nim.

Fotografie 60–67 wykonane zostały również z filmów dostarczonych przez różnych Niemców umundurowanych. Przedstawiają one pomnik Jagiełły w Krakowie oraz sceny burzenia tego pomnika przez Niemców w 1940 r.

To samo odnosi się do fotografii 68–74, które przedstawiają sceny burzenia pomnika Mickiewicza w Krakowie w 1940 r.

Film, z którego sporządzono fotografię 75, dostarczył Niemiec wojskowy. Fotografia ta przedstawia fragment ogrodu szpitala wojskowego przy ul. Wrocławskiej w Krakowie. Na cokole, na którym fotografowi pozują żołnierze niemieccy, ustawiona była figura Matki Boskiej. Figura ta widoczna jest obok cokołu.

Film, z którego sporządzono odbitkę oznaczoną jako nr 76 dostarczył gestapowiec z trupią główką w 1940 r. Na fotografii ma być utrwalony widok więzienia w Wiśniczu i istniejącego tam kościoła klasztornego.

Fotografia 77 wykonana na żądanie Niemca z dostarczonego przez niego filmu przedstawia tablicę wmurowaną w ścianę budynku ratusza krakowskiego z okazji przemianowania Rynku Głównego na pl. Hitlera.

Fotografia 78 sporządzona została konspiracyjnie przez Polaka. Jest to zdjęcie propagandowego plakatu niemieckiego, które masowo rozlepiano w mieście w lecie 1943 r. Na plakacie tym Polacy poprzemieniali znaki na mundurach widocznych na tym afiszu żołnierzy. Żołnierzowi bitemu dorobiono znak swastyki, a żołnierzowi bijącemu – znak Orła Białego.

Ponieważ wydane obecnie komisji zdjęcia uzyskałam i przechowywałam z narażeniem na niebezpieczeństwo siebie i swojej rodziny, przeto pragnęłabym zachować je na pamiątkę i dlatego też proszę o zwrócenie mi ich po wykorzystaniu, a gdyby to było niemożliwe, o dostarczenie mi ich reprodukcji.