EUGENIUSZ ŻYTOMIRSKI

1. Dane osobiste:

Podporucznik Eugeniusz Żytomirski, ur. 16 stycznia 1914 r., referendarz personalny w Wydziale I Izby Skarbowej w Łucku, kawaler.

2. Data i okoliczności aresztowania:

1 października 1939 r. zbiegłem z transportu jeńców wojennych, transportowanego przez Sowietów spod Włodzimierza Wołyńskiego przez Zdołbunów. W drodze powrotnej z Szepietówki 5 października zostałem aresztowany przez sowiecką Straż Graniczną w momencie przechodzenia granicy polsko-sowieckiej.

3. Nazwa obozu, więzienia lub miejsca przymusowych prac:

Więzienie: Włodzimierz Wołyński, Dniepropietrowsk, Charków.

Obóz przymusowych prac po wyroku – Pieczora.

4. Opis obozu, więzienia:

Więzienie we Włodzimierzu Wołyńskim: pomieszczenie byłego podziemnego składu węglowego na terenie powiatowej komendy Policji Państwowej bez dostępu światła dziennego, w strasznych warunkach higienicznych (więźniowie nie myli się przez dziewięć tygodni; potrzeby fizjologiczne załatwiano w celi; zawszenie panowało okrutne. Piwnica mogąca pomieścić 50 ludzi – NKWD umieszczało w niej 187 osób. W tego rodzaju warunkach spać mogło na podciekającej wodą posadzce tylko 75 ludzi, a pozostali – niezmiernie ściśnięci – w pozycji stojącej). Więzienie w Dniepropietrowsku pod każdym względem lepsze, bowiem dbano tam o zapewnienie więźniom minimum pomieszczenia i higieny. Więzienie w Charkowie okrutne pod względem pomieszczenia, bowiem był to punkt rozdzielczy więźniów odsyłanych do obozów pracy po zawyrokowaniu. W celach na 30 osób pomieszczono po 90–120 (ludzie mdleli z braku powietrza).

Obóz pracy w Pieczorze. Pomieszczenie w dużych namiotach, pobudowanych w błotnistych tajgach Północy. Warunki mieszkaniowe okrutne. Higiena – zaniedbana (brak bielizny, zawszenie).

5. Skład więźniów, jeńców, zesłańców:

Więźniowie narodowości polskiej, ukraińskiej i żydowskiej. Pierwsi, aresztowani przeważnie za usiłowanie przejścia granicy, względnie za okazywanie oporu władzom sowieckim lub aresztowani z tytułu stanowisk (urzędnicy resortów skarbowych i politycznych, funkcjonariusze Policji Państwowej itp.). Drudzy, to winni zbrodni dokonywanych na Polakach i nacjonaliści ukraińscy. Ostatni – za przemyt graniczny i przejście granicy na stronę sowiecką i wreszcie tacy, których NKWD zwolniła z funkcji milicjantów, działających na szkodę sprawie polskiej i jej obywatelom, a zarazem na szkodę materialną ustroju sowieckiego. Poziom umysłowy więźniów na ogół niski, moralny zaś – gorzej okrutnego, zachowanie się ludzi niczym najgorszych zbrodniarzy. Stosunki wzajemne złowrogie. Jeden drugiego starał się wyzyskać, okraść, zniesławić i wydać władzom NKWD za porcję strawy.

6. Życie w obozie, więzieniu:

Życie w więzieniu ciężkie wobec znikomej racji żywności i to pod względem tak jakościowym, jak i ilościowym, wreszcie swobodnego pomieszczenia w celach, a przebieg dnia jak w ogóle w więzieniach. Życie w obozie Peczora: pobudka o godz. 4.00, wymarsz do pracy o 5.00 pod eskortą NKWD. Czas pracy 12 godzin, pod kierownictwem sowieckich brygadierów. Ci zmuszali do maksimum wysiłku fizycznego biciem i zniesławianiem. Normy w pracy: przy budowie trasy kolejowej, wytyczonej uprzednio w tajgach Północy, należało wykopać i wynieść nosiłkami dziesięć metrów sześciennych torfu we dwóch w czasie 12 godzin. Teren był przeważnie zalany wodą (okres letni), o zamarzłym stale podglebiu; zalesiony karłowatymi drzewami jodły. Przy maksimum wysiłku normy te można było wykonać tylko w połowie.

Przy niwelowaniu terenów wyższych poziomem, należało w ciągu 12 godzin pracy wykopać i wywieźć taczką na odległość 300–500 m osiem do dziewięciu metrów sześciennych ziemi (kamienisty piasek lub zamarzła glina). Norma na dwóch.